Η γεωπολιτική τα προϊστορικά χρόνια: Ο μύθος του Θησέα (Η προέλευση του ήρωα)

Ο Θησέας και ο Μινώταυρος, απεικόνιση σε αμφορέα source: el.wikipedia.org

Γράφει ο Γεώργιος Αϊβαλιώτης
Αναλυτής γεωστρατηγικής και γεωπολιτικής ασφάλειας



Σε παλαιότερο άρθρο αναδείξαμε τη σημασία του μύθου για την ανάλυση γεγονότων που προηγούνται της επίσημης ιστορίας. Ο μύθος όπως είχαμε αναφέρει δεν αποτελεί γέννημα φαντασίας, αλλά είναι επηρεασμένος από αυτήν, προκειμένου να συμπληρώσει κάποια στοιχεία άγνωστα προς τον αφηγητή, είτε να αποκρύψει κάποια άλλα που ενοχλούσαν την κοινωνία της εποχής συνυπολογίζοντας και τα ήθη αυτής, είτε για να γίνουν ευκολότερα κατανοητές οι ενέργειες των πρωταγωνιστών, οι οποίες χαρακτηρίζονται υπερφυσικές για το επίπεδο της τεχνολογικής και επιστημονικής γνώσης της κοινωνίας. 

Η γεωπολιτική δεν είναι μία σύγχρονη ανακάλυψη του ανθρώπου, αλλά εμφανίζεται με τη δημιουργία των πρώτων ευνομούμενων κοινωνιών. Ουσιαστικά γεννάται από το συσχετισμό και τον ανταγωνισμό των οργανωμένων κοινωνιών για τον έλεγχο ευρύτερης επικράτειας, που μεταφράζεται σε ευρύτερη πρόσβαση προς τις πλουτοπαραγωγικές πηγές και τους πόρους μίας περιοχής. Αυτό δε συνέβαινε μόνο μέσω μαχών, αλλά όπως θα δούμε σημειωνόταν εξ αρχαιοτάτων χρόνων και μέσω δολοπλοκίας, συμμαχιών και ανορθόδοξων τακτικών, ιδίως δε στον ελλαδικό χώρο των που κατοικείτο από πολυμήχανες φυλές.

Σε αυτό το πλαίσιο επιλέχτηκε ο μύθος του Θησέα, προκειμένου να δούμε κάποια γεγονότα, όπως αυτά προκύπτουν μέσα από μετάφραση συμβολισμών της αρχαίας Ελλάδας, αλλά και γλωσσολογικής ανάλυσης ονομάτων που χρησιμοποιεί ο μύθος. Η μακρινή καταγωγή του Θησέα ξεκινά από τον μυθικό Τάνταλο, (αυτός που ταλαντεύει μετεωρίζει, αιωρεί, σύει, δονεί, τινάσει) υιό της Πλουτούς, δηλαδή της αφθονίας και άνθρωπο άπληστο, αλλά ταυτόχρονα γνώστη αρκετών μυστικών των θεών, που μετέδωσε στους ανθρώπους. Ο μύθος τον θέλει κλέφτη της αμβροσίας και του νέκταρ των θεών, γνωστό για την τιμωρία του επειδή τους έθεσε σε δοκιμασία τεμαχίζοντας σε κομμάτια το γιο του και μαγειρεύοντάς τον γι’ αυτούς, προκειμένου να διαπιστώσει τη γευσιγνωσία τους.

Ουσιαστικά ο πατριάρχης του γένους του Θησέα είναι ένας ηγέτης, ο οποίος διαθέτει προηγμένη γνώση της «επιστήμης», σχετικά με τα δεδομένα της εποχής. Το φύλο του Τάνταλου προέρχεται από εδάφη με αυξημένο πλούτο, τα οποία όμως εξανάγκασαν τους κατοίκους σε φυγή, λόγω γεωφυσικών συμβάντων, κατά πάσα πιθανότητα σεισμών, που δεν επέτρεπαν την ασφαλή εξέλιξη της τοπικής κοινωνίας. Άλλο ένα χαρακτηριστικό που θα μας απασχολήσει στην εξέλιξη της ιστορίας είναι ο πολεμοχαρής χαρακτήρας του φύλου αυτού, αφού ο συνδυασμός απληστίας και τεχνολογικής υπεροχής θυμίζει τους ευρωπαίους κατακτητές της Αμερικής και το συσχετισμό δυνάμεων με τους ιθαγενείς πληθυσμούς. Άλλωστε ο μύθος σε αυτό το σημείο περιγράφει μία πράξη ύβρεως προς τους θεούς, δηλαδή την επίδειξη της επιστημονικής γνώσης, έναντι της θεϊκής παρέμβασης.

 

source: ttp://ancienthistory.about.com/cs/grecoromanmyth1/p/Tantalus.htm

Δεν είναι τυχαίο ότι ο Τάνταλος εμφανίζεται την ίδια εποχή με τον μυθικό Σάρωνα. Στην εξέλιξη των γενεών του μύθου, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως σηματοδότες του χρόνου εξέλιξης της αφήγησης, φαίνεται πως υπάρχει μία αρμονία στην παρουσία των καταστροφικών και κατακλυσμιαίων γεγονότων. Η φυγή της φυλής αυτής από τη Λυκία, γη ακόμα και σήμερα, πλούσια σε χρυσό, αποδίδεται από το μυθοπλάστη σε κατάρα των θεών, παρά το γεγονός ότι η ζωή των ανθρώπων εκεί ήταν τόσο πλούσια, ώστε να θεωρείται ότι μπορούσαν να τρέφονται «με αμβροσία και νέκταρ». Πρόκειται για το ανεξήγητο αίτιο, το οποίο αποδίδεται σε υπερφυσικές δυνάμεις, ακατανόητες για τον αφηγητή, προκειμένου να συνεχίσει απρόσκοπτα το έργο του, χωρίς απορίες από τον θεοσεβούμενο ακροατή.

Ο Πέλοπας είναι ο γιος του Ταντάλου που ο πατέρας του προσέφερε για γεύμα στους θεούς. Ο τεμαχισμός του, όπως περιγράφεται στο μύθο, συμβολίζει τον τεμαχισμό της κοινωνίας, η οποία σε μία τέτοια μετανάστευση σπάει σε κομμάτια τα οποία κατευθύνονται σε διάφορες οδούς. Το γεγονός ότι ένα κομμάτι μόνο φαγώθηκε από το σώμα του Πέλοπα, δείχνει πως ένα μικρό κομμάτι αυτής της κοινωνίας εξολοθρεύθηκε από το κοσμογονικό σεισμό που προηγήθηκε της μετανάστευσης. Σε άλλες λιγότερο γνωστές παραλλαγές, ο Πέλοπας αναγνωρίζεται ως τέκνο του Πακτωλού που είναι η προσωποποίηση του ποταμού των Σάρδεων, πρωτεύουσας της Λυκίας, πλούσιου σε χρυσάφι ή του Ξάνθου, επίθετο το οποίο χαρακτήριζε τη Λυκία στο σύνολό της.

Το όνομά του σημαίνει ο έχων σκοτεινή όψη, ο μελανοκίτρινος, ο τεφρώδης, ο γέρος, επίσης ο Κύπριος, και μπορεί να σχετίζεται με το όνομα του Ταντάλου, κατά τον ίδιο τρόπο που ο σεισμός σχετίζεται με ένα ηφαίστειο. Η παρομοίωση του Πέλοπα με ηφαίστειο διαθέτει άλλο ένα κοινό στοιχείο. Ο Πέλοπας μετοίκησε εξ αρχής στην Πίσα, πόλη της Ηλείας και μητρόπολη της ιταλικής Πίζας. Εκεί δέχτηκε την πρόκληση του βασιλιά Οινόμαου (ήτοι ο μεθύστακας, διόλου τυχαίο προσωνύμιο, αν αναλογιστούμε την παραγωγή σταφυλιού που διαθέτει η περιοχή), ώστε να αγωνιστούν σε αρματοδρομίες, με έπαθλο την κόρη του Οινόμαου, Ιπποδάμεια.

Η γυναίκα στην ελληνική μυθολογία δεν αποτελεί πραγματικό πρόσωπο, αντιθέτως συμβολίζει την εξουσία, αφού η ελληνική κοινωνία είναι ξεκάθαρα μητριαρχική σε αυτή την εποχή (επί παραδείγματι οι 40 μνηστήρες της Πηνελόπης, που αναμένουν την απόφαση μίας γυναίκας επί χρόνια, για το ποιος θα γίνει ο βασιλιάς της περιοχής). Επομένως η ιπποδρομία συμβολίζει τον αγώνα μεταξύ των δύο ευγενών για την εξουσία, ενώ ταυτόχρονα δείχνει το επίπεδο γνώσης της εξημέρωσης των αλόγων και της χρήσης αρμάτων από την τοπική κοινωνία (σ.σ. ο Οινόμαος θεωρείται ο καλύτερος αρματηλάτης της εποχής), εξού και το όνομα της κόρης του βασιλιά (Ιπποδάμεια= εξημέρωση αλόγων). Ο Πέλοπας γνωρίζει την τέχνη της αρματοδρομίας, η οποία ήταν γνωστή στη Μεσοποταμία και τις γύρω περιοχές αυτής, όπως γνωρίζουμε από ιστορικά στοιχεία, γι’ αυτό και δέχτηκε την πρόκληση. Ωστόσο δεν είχε καμία τύχη έναντι του Οινόμαου, με αποτέλεσμα να εξαγοράσει τον υπηρέτη του τελευταίου, Μύρτιλο, ώστε να προβεί σε δολιοφθορά στο άρμα του Οινόμαου, με αντάλλαγμα το μισό βασίλειο. Ο Μύρτιλος συμφώνησε, ο Πέλοπας κέρδισε και ο Οινόμαος σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια των αγώνων.

Ο Μύρτιλος ουσιαστικά συμβολίζει τους άμεσους υπηκόους του βασιλιά, ήτοι την αυλή του, η οποία σίγουρα θα ήταν δυσαρεστημένη με τη συμπεριφορά ενός ηγέτη εθισμένου στο κρασί. Αυτό εξηγεί και το γεγονός της προσφοράς της μισής εξουσίας, από πλευράς Πέλοπα. Παρόλα ταύτα ο Πέλοπας δεν τήρησε το λόγο του και εξίσου ύπουλα με τη διεκδίκηση της νίκης στην αρματοδρομία με τον Οινόμαο, ώθησε τον Μύρτιλο από το γκρεμό για να τον σκοτώσει. Ο Μύρτιλος κατά την πτώση του πρόλαβε να καταραστεί τον Πέλοπα και τους απογόνους του, ενώ η θάλασσα στην οποία σκοτώθηκε ονομάστηκε Μυρτώο Πέλαγος. Η γεωγραφική θέση του Μυρτώου, καθώς και της πόλης Πίσας δείχνουν ότι το βασίλειο του Οινόμαου εκτινόταν σε όλα τα βόρεια παράλια της Πελοποννήσου. Αν αναλογιστούμε ότι η Πίσα ονομάστηκε έτσι από τον Πίσο, αδελφό του Τυνδάρεω και πατέρα της Ωραίας Ελένης, τότε αντιλαμβανόμαστε ότι το τοπικό στοιχείο ήλεγχε ουσιαστικά όλη την Πελοπόννησο, γεγονός σημαντικό, ώστε να αντιληφθούμε και το μέγεθος της εξουσίας ενός ομόσπονδου βασιλείου (Τυνδάρεω και Πίσος χαρακτηρίζονται ως αδελφοί), το οποίο κατέκτησαν οι πρόγονοι του Θησέα.

Από την ιστορία διεκδίκησης της εξουσίας από τον Πέλοπα φαίνεται ότι ο χαρακτήρας του είναι εξίσου ύπουλος με αυτόν ενός ηφαιστείου. Κανένας δε μπορεί να συνεργαστεί μαζί του, χωρίς να φοβάται για τις συνέπειες της προδοσίας του. Όποιος σχετίζεται με αυτόν είναι καταραμένος, όπως ακριβώς περιγράφει ο μύθος με την κατάρα του Μύρτιλου.

Ένα εξαιρετικής σημασίας δεδομένο που διαφαίνεται στο μύθο μας είναι η μονομαχία δύο ευγενών. Η εποχή του χαλκού, όπως ονομάζεται η συγκεκριμένη περίοδος χρονικά, ονομάζεται επίσης και ως «εποχή των ηρώων», λόγω της μυθολογίας. Ωστόσο αυτό έχει ακόμα βαθύτερες προεκτάσεις. Διότι σε μία εποχή που ο χαλκός θεωρείται ένα πανάκριβο υλικό (απαιτείται η πρόσμιξη κασσίτερου, ο οποίος προέρχεται από τις Κασσιτερίδες Νήσους, ήτοι τη Μ. Βρετανία), οι μοναδικοί που μπορούν να αποκτήσουν χάλκινα όπλα είναι οι βασιλείς, που διαθέτουν την ανάλογη οικονομική επιφάνεια. Αυτό από μόνο του εξαλείφει κάθε πιθανότητα μαζικού εξοπλισμού και δημιουργίας ογκώδους στρατεύματος, αφού, αναλόγως της οικονομικής ευρωστίας κάθε βασιλείου, ο βασιλιάς εξοπλίζει τους ανάλογους, με τις δυνατότητές του, οπλίτες, οι οποίοι ουσιαστικά είναι οι πρόμαχοι της πόλης. Οι βασιλείς και οι ευγενείς γνωρίζουν πολύ καλά την τέχνη της μάχης με τα χάλκινα όπλα, διότι σε μία εποχή με τόσο μικρό αριθμό οπλισμένων μαχητών, ο κάθε ευγενής πρέπει να επιβεβαιώνει την υπεροχή του, με οικονομικό αλλά και φυσικό τρόπο. Αυτή η εποχή μπορούμε να πούμε ότι επανεμφανίστηκε, εν μέρει, στο Μεσαίωνα, μέσω των ιπποτών και της ανάπτυξης νέων τεχνολογιών στην κατασκευή όπλων.

Ο Πέλοπας γίνεται βασιλιάς της περιοχής και δίνει το όνομά του σε αυτή (νησί του Πέλοπα). Παντρεύεται την Ιπποδάμεια και ιδρύει τους Ολυμπιακούς Αγώνες στην Ολυμπία, πόλη 4χλμ από την Πίσα, η οποία αφιερώνεται στους θεούς του Ολύμπου. Η γυναίκα του με τη σειρά της ιδρύει τους γυναικείους ολυμπιακούς αγώνες, ήτοι τα Ηραία. Αυτό το γεγονός δείχνει το επίπεδο πολιτισμού και δύναμης των Πελοπιδών, οι οποίοι ίδρυσαν ένα τόσο σημαντικό αθλητικό γεγονός, το οποίο προσέλκυε το ενδιαφέρον όλου του ελλαδικού χώρου.

Οι επόμενες γενιές των Πελοπιδών, δηλαδή τα παιδιά του Πέλοπα, άρχισαν να ιδρύουν πόλεις σε ολόκληρη την Πελοπόννησο για τον καλύτερο έλεγχο της περιοχής. Αρχαιολογικές έρευνες στο Μόδι του Πόρου, δείχνουν το εύρος της επέκτασης των Πελοπιδών κατά την πρώιμη εποχή του χαλκού, εξού και το προσωνύμιο Πιτθέας (πίτθημι=επεκτείνομαι) στον έναν εκ των υιών του, ο οποίος κατέλαβε την περιοχή της Καλαβρίας την οποία μετονόμασε σε Τροιζήνα, προς τιμή του νεκρού αδελφού του. Το όνομα Τροιζήν, δείχνει πως οι Πελοπίδες θεωρούσαν προστάτη τους τον Δία, σε αντίθεση με τους Καλαβρούς και τους Άνθειους που προϋπήρχαν στην περιοχή και λάτρευαν τον Ποσειδώνα. Αυτό φαίνεται και από τους ναούς που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα στην περιοχή.

Οι δύο γιοι του Τροιζήν, ο Σφηττός και ο Ανάφλυστος (αυτός που αναβλύζει, ο έχων αυθονία), έφυγαν από την Τροιζήνα ιδρύοντας δύο ομώνυμες πόλεις στην Αττική, τα Σπάτα (ακόμα και σήμερα ονομάζεται δήμος Σφηττού) και την Ανάβυσσο, γεγονός που δείχνει τη συγγένεια που διαθέτουν οι Αθηναίοι των ιστορικών χρόνων με τους Πελοπίδες της Τροιζήνας και ως εκ τούτου την προτίμηση που έδειξε ο Αιγαίας στο βασιλιά της Τροιζήνας για να τον βοηθήσει στη μάχη με τους Μίνωες. Άλλο ένα σημαντικό στοιχείο είναι πως από τη στιγμή που ο Τροιζήν δεν διέθετε κόρη, η εξουσία του επί της επικράτειας που όριζε δε μπορούσε να μεταφερθεί. Αντιθέτως οι γιοι του ήταν εξαναγκασμένοι να αναζητήσουν νέα εδάφη και να επεκταθούν, ακριβώς όπως ορίζουν οι μητριαρχικές αρχές της ελληνικής αρχαίας κοινωνίας. Αυτό ίσως εξηγεί και το όνομα Σφηττός (σφεις+ήττα= ο έχων οικειοποιηθεί την απώλεια, αυτός που μοιράζεται τη δυσκολία), ενώ δεν είναι τυχαίο ότι οι δύο πόλεις που ιδρύθηκαν στην Αττική βρίσκονται πολύ κοντά μεταξύ τους.

Ο Πιτθέας δεν είναι ένα τυχαίο πρόσωπο στη μυθολογία. Πρόκειται για τον πατέρα της ρητορικής, στον οποίο αποδίδονται τα ρητά « Μηδέν άγαν» καθώς και «μη δικάσης πριν αμφοίν τον μύθον ακούσεις». Αυτό δείχνει και το επίπεδο της πολιτιστικής εξέλιξης και της γνώσης του λόγου για τους Πελοπίδες. Είναι φίλος του Αιγέα, βασιλιά των Αθηναίων, γεγονός που δείχνει τις φιλικές και κυρίως συμμαχικές σχέσεις των δύο βασιλείων. Αυτό οφείλεται, όχι μόνο στη δημιουργία δύο πόλεων των Πελοπιδών στην Αττική, αλλά και από ένα εξαιρετικής σημασίας γεγονός, την κατάληψη του Σκυλαίου Ακρωτηρίου.

Οι Σκυλαίοι ήταν οι κάτοικοι του ομώνυμου ακρωτηρίου και υπήκοοι του βασιλείου των Μεγάρων, καθότι όπως ο μύθος λέει η Σκύλλα ήταν κόρη του Νίσου, βασιλιά των Μεγάρων. Η Σκύλλα ερωτεύτηκε τον Μίνωα και παρά τις αντιρρήσεις του πατέρα της, πρόδωσε τη θέλησή του και αποφάσισε να τον ακολουθήσει. Ωστόσο ο Μίνωας την κορόιδεψε και δεν την αποκατέστησε, αντιθέτως την έδεσε στην πρύμνη του πλοίου του και την έσυρε στη θάλασσα μέχρι να πνιγεί. Το πτώμα της ξεβράστηκε στη σημερινή ακτή Τσεβελίνια και το ακρωτήριο απέκτησε το όνομά της.

Από αυτό το μύθο βλέπουμε πως οι Σκυλαίοι, παρά το γεγονός πως ήταν υπήκοοι του Νίσου, αδελφού του Αιγέα, άρα ανήκουν στη διοίκηση των Αθηνών, παράκουσαν τις εντολές της μητρόπολης των Μεγάρων και συμμάχησαν με το Μίνωα, δηλώνοντας υποταγή σε αυτόν, προκειμένου να αποκτήσουν την αυτοδιαχείρισή τους. Οι προσπάθειές τους, ωστόσο, φάνηκε πως δεν διέθεταν την ίδια σκοπιμότητα με αυτή του βασιλιά της Κρήτης, ο οποίος κατέλαβε βίαια την πόλη, εξού και ο θάνατος της Σκύλλης (κόρη και εξουσία συνδυάζονται ξανά) και μάλιστα διά πνιγμού, γεγονός που δείχνει πως τα αίτια της καταστροφής προήλθαν εκ θαλάσσης (απόβαση Μινώων).

Το γεγονός ότι ο Πιτθέας επεκτάθηκε σε εδάφη που είχε καταλάβει ο Μίνωας, δείχνει την γεωπολιτική στάση του βασιλιά της Τροιζήνας στον ελλαδικό χώρο. Επίσης, το γεγονός ότι τόλμησε να αμφισβητήσει τα πρωτεία της μινωικής Κρήτης δείχνει και την αντίστοιχη δύναμη που διέθετε το βασίλειό του, όθεν και η καταφυγή του Αιγέα στον Πιτθέα για επίλυση του προβλήματός του. Εν ολίγοις, η Τροιζήνα είναι ένα βασίλειο άγνωστο στους περισσότερους για τη δύναμή του, ωστόσο εκ της ανάλυσης του μύθου παρουσιάζεται ως ένα δυνατό βασίλειο, αντίστοιχο αυτού των Αθηνών.

Κόρη του Πιτθέα είναι η Αίθρα. Για άλλη μία φορά το γυναικείο στοιχείο σε αυτό το σημείο συμβολίζει την εξουσία. Το όνομά της σημαίνει καθαρός και γαλήνιος ουρανός, γεγονός που δείχνει πως την εποχή του Πιτθέα η Τροιζήνα ζει γαλήνια και ειρηνικά, ανεπηρέαστη από τις διαμάχες που σημειώνονται στον ελλαδικό χώρο, γεγονός που διαφαίνεται και στην εξέλιξη του μύθου. Η Αίθρα φαίνεται πως τα φτιάχνει με το γιο του Καλαβρού, εθνάρχη δηλαδή των πολιτών της Υπερείας που κατέλαβε ο Πιτθέας, το οποίο μπορεί να μεταφραστεί ως μία περίοδο που η εξουσία των Πελοπιδών στηρίζεται στα απομεινάρια της τοπικής κοινωνίας, η οποία δεν ακολούθησε των Υπέρη στη Ν. Ιταλία. Άλλωστε το τοπικό στοιχείο διέθετε τη δική του ισχύ στη ναυσιπλοΐα και την οικονομία, όπως φάνηκε μέχρι στιγμής στο μύθο. Το όνομα του γιου του Καλαβρού είναι Πόρος, από το οποίο προέρχεται και το όνομα του ομώνυμου νησιού και σημαίνει πλούτος. Προφανώς λοιπόν εξηγείται, για άλλη μία φορά, ο λόγος για τον οποίο ένας βασιλιάς που θεωρείται πατέρας της ρητορικής, άρα και της διαπραγμάτευσης, στηρίζει την εξουσία του στο τοπικό στοιχείο.

Επίσης, ο Πόρος είναι ναυτικός, γεγονός που δείχνει και τη γνώση επί ναυσιπλοΐας των Καλαβρών. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με τον ανταγωνισμό Τροιζήνας και Μινώων, του θανάτου του Πόρου σε μάχη (συνέπειες εμπόλεμης κατάστασης του ελλαδικού χώρου στο ναυτικό εμπόριο της Τροιζήνας), καθώς και στην από θαλάσσης προέλευση του κασσίτερου, που είναι απαραίτητος για την παραγωγή χάλκινων όπλων, εξηγεί πολλά για την επιλογή των διπλωματικών σχέσεων των Πελοπιδών. Ο Θησέας βάσει του μύθου δε φαίνεται να είναι παιδί του Αιγέα, αντιθέτως ο μύθος αφήνει να εννοηθεί πως είναι νόθο παιδί της Αίθρας, με έναν άρχοντα των Καλαβρών, χωρίς ουσιαστικά κληρονομικό δικαίωμα, επί της εξουσίας των Πελοπιδών.

 



Τέλος Πρώτου Μέρους!
Συνεχίζεται.....

geopolitics

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ